تنش دمایی در گلخانه
اهمیت کنترل دما برای رشد گیاهان
فهرست مطالب
|
1. دما و نقش حیاتی آن در رشد گیاهان
دما، یکی از عوامل کلیدی در رشد و متابولیسم گیاهان است. دمای مناسب نه تنها بر فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی داخل گیاه، بلکه بر سرعت انتشار گازها و مایعات، حلالیت مواد مختلف، سرعت واکنش‌ها و ثبات سیستم آنزیمی نیز تاثیر مستقیم دارد. تنظیم دما در گلخانه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است تا بهره‌وری و کیفیت محصولات افزایش یابد.
2. تنش دمایی (Temperature Stress) و تاثیر آن بر گیاهان
اگر دما در گلخانه به درستی کنترل نشود، گیاهان با تنش دمایی مواجه می‌شوند. این تنش می‌تواند در دو حالت سرما و گرما رخ دهد:
2.1 تنش سرما (Cold Stress) دمای پایین (بین 1 تا 10 درجه سانتیگراد بسته به نوع محصول) می‌تواند باعث بروز اختلالات فیزیولوژیکی شدید در گیاه شود. این اختلالات شامل کاهش سرعت رشد، کاهش کیفیت محصول و کاهش عمر پس از برداشت است. مطالعات نشان می‌دهند که تنش سرما به عنوان یکی از تنش‌های غیرزیستی، تاثیرات جدی بر بهره‌وری محصولات کشاورزی دارد.
دمای پایین بر جوانه‌زنی تأثیر منفی می‌گذارد (Bhattacharya et al., 2022).
تنش سرما در خیار
2.2 تنش گرما (Heat Stress) تنش گرمایی زمانی رخ می‌دهد که دما از آستانه تحمل گیاه فراتر رود. برای مثال، دمای بالای 30 درجه سانتیگراد رشد گیاهان را کاهش می‌دهد و اگر به بالای 40 درجه سانتیگراد برسد، تنها طی چند ساعت فرآیندهای فیزیولوژیکی را مختل می‌کند. این نوع تنش یکی از عوامل اصلی محدودکننده بهره‌وری محصولات در گلخانه‌ها است.
دو تصویر نشان می‌دهد که چگونه دمای بالای می‌تواند منجر به ایجاد پوست طلایی و بافت چوب پنبه‌ای و خشک در داخل میوه شود و میوه را غیرقابل فروش کند. تنش گرمایی زنده‌مانی گرده را کاهش می‌دهد و می‌تواند منجر به از دست دادن بالقوه محصول شود، در حالی که بافت چوب پنبه‌ای ممکن است اثر غیرمستقیم تنش گرمایی نیز باشد (Mirza, 2021).
عارضه صورت گربه‌ای: دمای پایین در زمان گلدهی و گرده افشانی ممکن است موجب بدشکلی میوه و ایجاد حالت صورت گربه‌ای در گوجه گردد. هم چنین ریزش شکوفه‌ها در هنگام کاهش دمای بسیار پایین نیز سبب این عارضه می‌گردد. گرمای بیش از حد و اختلاف شدید دمای روز و شب، نیز احتمال بروز این عارضه را افزایش خواهد داد میوه ها به شکل نامنظم با زخم‌های قهوه‌ای رنگ هستند (وکیلی بسطام، 1401؛ Janet Loughrey , 2022) .
تنش دمایی بر توت فرنگی
برگ‌های چروکیده شده توت فرنگی دارای نشانه‌هایی از آسیب سرما هستند (Brust, 2014 ).
تاثیر گرما بر میوه‌های توت فرنگی
کیفیت پایین بادمجان با رطوبت کم و گرمای زیاد محیط ارتباط دارد. رنگ میوه‌های رسیده‌تر در این شرایط کدر می‌شود و اغلب ظاهر آن برنزی می‌گردد (gardeningtip, 2022).
در دمای بالای 32 درجه سانتیگراد، برگ‌های بادمجان به سمت پایین خم می‌گردند و رشد گیاه ممکن است به علت گرمای زیاد متوقف گردد (gardeningtip, 2022).
3. دمای مطلوب محصولات گلخانه‌ای
برای اکثر محصولات گلخانه‌ای، دمای مطلوب در محدوده 15 تا 23 درجه سانتیگراد قرار دارد. خارج شدن از این محدوده، اثرات منفی مانند کاهش فتوسنتز و مرگ گیاه را به دنبال خواهد داشت.
4. اثرات تنش دمایی بر فتوسنتز
در دماهای پایین‌تر از 10 درجه سانتیگراد و بالاتر از 34 درجه سانتیگراد، گیاهان شروع به ایجاد مکانیسم‌های محافظتی می‌کنند. جذب دی‌اکسید کربن (CO2) نیز در این دماها ناپایدار شده و ممکن است متوقف شود، که این موضوع باعث تنش بیشتر بر روی برگ‌ها و دیگر اندام‌های گیاه می‌شود.
5. راهکارهای مقابله با تنش دمایی در گلخانه‌ها
- نصب سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی مناسب: استفاده از سیستم‌های هوشمند برای کنترل دقیق دما.
- عایق‌بندی گلخانه‌ها: کاهش تبادل حرارتی با محیط بیرون.
- پایش دما به صورت مداوم: استفاده از حسگرها و تجهیزات پیشرفته برای نظارت لحظه‌ای.
6. مطالعات بیشتر در زمینه تنش دمایی
برای آشنایی بیشتر با تاثیرات تنش دمایی و روش‌های مقابله با آن می‌توانید به منابع زیر مراجعه کنید:
- حقیقی، ر. و ابوالقاسم، ر. (1398). اثر تنش دمای بالا و پایین بر تغییرات رشد، فتوسنتز و فعالیت آنتی‌اکسیدانی گوجه‌فرنگی در مرحله رشد رویشی. دو فصلنامه علوم سبزی‌ها. 3 (1): 53-68.
- غلام‌نیا، الف. و همکاران (1400). بررسی آثار تنش شوری و گرما بر ویژگی‌های فیزیولوژیک و رویشی در گیاه دارویی نعناع‌فلفلی. نشریه زیست‌شناسی گیاهی ایران. 13 (2): 39-52.
- وکیلی بسطام، ش. (1401). عارضه‌ی صورت گربه‌ای در گوجه‌فرنگی گلخانه‌ای و کنترل آن. مجله ترویجی سبزیجات گلخانه‌ای. 5 (1): 37-42.
7. جمع‌بندی
تنش دمایی یکی از عوامل مهم در کاهش بهره‌وری و کیفیت محصولات گلخانه‌ای است. با استفاده از تجهیزات پیشرفته و نظارت دقیق بر دما می‌توان اثرات منفی آن را به حداقل رساند و تولید محصولات باکیفیت را تضمین کرد.
شرکت انرژی با توجه به اهمیت موضوع تنش دما در محیط گلخانه با طراحی محصولات گرمایشی مبتنی بر تکنولوژی روز دنیا دغدغه گلخانه‌داران را در این زمینه مرتفع نموده است.
برای آشنایی بیشتر با محصولات گرمایش گلخانه‌ای انرژی، کلیک کنید.